Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 13 Worksheet सङ्ख्यागणना ननु सरला
सङ्ख्यागणना ननु सरला Class 6 Worksheet
प्रश्न 1.
निम्नलिखितपद्यांशानां सरलार्थं लिखत-
(क) एकः सूर्यः चन्द्रोऽप्येकः
मानवकुलमप्येकम्।
द्वे नयने ननु जीविनि सकले
प्रभवति सर्वो द्रष्टुम्।।
सरलार्थ:-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
(ख) लोकशङ्करस्रिनयनमूर्तिः
नमाम्यहं तं प्रतिदिवसम्।
चतुर्मुखोऽयं जगतः स्रष्टा
तेन हि सृष्टं जीवकुलम्।।
सरलार्थ:-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
(ग) पञ्चाङ्गुलयो मम करकमले
लोको विदधति गणनाम्।
सुरसेनानीः षण्मुखदेवः
सततं पात्ययममरगणम्।।
सरलार्थ:-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
(घ) सप्त वासराः सप्ताहे ननु
स्वराः सुमधुराः सप्त।
ऊर्ध्वमधस्तात् लोकाः सप्त
ख्याता ऋषयः सप्त।।
सरलार्थः-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
(ङ) अष्ट दिग्गजा धरन्ति धरणीम्
उपकृतिशीलाः अतुलबलाः।
नव ग्रहा ननु विपुले गगने
चरन्ति सततं नियततया।।
सरलार्थ:-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
(च) पूर्वाद्या दश दिशः प्रसिद्धाः
सङ्ख्यागणना ननु सरला।
गायामो वयममितामोदं
कुर्मो बहुधा करतालम्।।
सरलार्थः
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
प्रश्न 2.
शब्दानाम् अर्थैः सह मेलनं कुरु-
| शब्दाः | अर्थाः |
| (क) जीविनि | (i) करते हैं |
| (ख) स्रष्टा | (ii) कार्तिकेय |
| (ग) करकमले | (iii) प्राणी में |
| (घ) विदधति | (iv) रक्षा करता है |
| (ङ) सुरसेनानी | (v) सृष्टिकर्ता ब्रह्मां |
| (च) पति | (vi) ताली बजाना |
| (छ) करतालम् | (vii) कमल जैसे हाथ में |
प्रश्न 3.
पाठस्य आधारेण प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु-
(क) त्रिनयनः कः?
_______________________________________
(ख) चतुर्मुखः क?
_______________________________________
(ग) जीवकुलम् केन सृष्टम्?
_______________________________________
(घ) सुरसेनानी कः?
_______________________________________
(ङ) अमरगणम् कः पाति?
_______________________________________
(च) स्वराः कति भवन्ति?
_______________________________________
(छ) ख्याताः ऋषयः कति भवन्ति?
_______________________________________
(ज) धरणीम् के धरन्ति?
_______________________________________
(झ) प्रसिद्धाः दिशः कति सन्ति?
_______________________________________
प्रश्न 4.
पट्टिकातः उचितां संख्यां विचित्य संख्यापदस्य समक्षम् लिखत-
50, 14, 30, 11, 44, 5, 40, 29, 36, 22
(क) पञ्च – _______________________
(ख) चतुर्दश – _______________________
(ग) एकादश – _______________________
(घ) नवविंशतिः – _______________________
(ङ) द्वाविंशतिः – _______________________
(च) त्रिंशत् – _______________________
(छ) षट्त्रिंशत् – _______________________
(ज) चत्वारिंशत् – _______________________
(झ) चतुश्चत्वारिंशत् – _______________________
(ञ) पञ्चाशत् – _______________________
प्रश्न 5.
प्रदत्ते चित्रे संख्यानाम् अग्रे संख्यावाचिपदं लिखन्तु-
प्रश्न 6.
उदाहरणानुसारं चित्राणां समक्षं संख्यावाचिपदं लिखन्तु-
प्रश्न 7.
अधः प्रदत्तं चित्र पश्यत। उद्यानस्य वर्णने उचितं संख्यापदं पूरयत-
इदं सुंदरम् उद्यानम् अस्ति। अत्र _______________________ सघनः वृक्षः अस्ति। वृक्षे _______________________ वानरौ क्रीडतः। वृक्षस्य समीपे सरोवरे _______________________ वर्तिकाः तरन्ति। वृक्षस्य समीपे _______________________ मयूराः नृत्यन्ति। वृक्षे _______________________ शुकाः तिष्ठन्ति। सरोवरे _______________________ मीनाः तरन्ति। उद्याने _______________________ लघुपादपाः सन्ति। _______________________ बालकाः गोलाकारे तिष्ठन्ति। एकस्मिन् लघुवृक्षे _______________________ पुष्पाणि विकसन्ति।
आकाशे _______________________ खगाः उड्डयन्ति।
प्रश्न 8.
उदाहरणानुगुणं शब्दानां पुरतः उचितां संख्यां संख्यापदं च लिखन्तु-
यथा- आकाशे (1) (एकः) चन्द्रः विभाति। (1, 4, 5, 7)
(क) अस्माकं _______________________ नयने भवतः। (2, 4, 6, 8)
(ख) शंकरस्य _______________________ नेत्राणि भवन्ति। (4, 3, 7, 9)
(ग) ब्रह्मणः _______________________ मुखानि भवन्ति। (4, 5, 8, 10)
(घ) अस्माकं हस्ते _______________________ अङ्गुल्यः भवन्ति। (5, 6, 7, 8)
(ङ) कार्तिकेयस्य _______________________ मुखानि भवन्ति। (6, 7, 8, 9)
(च) सप्ताहे _______________________ वासराः भवन्ति। (7, 8, 9, 10)
(छ) _______________________ दिग्गजाः धरणीं धारयन्ति। (8, 9, 10, 11)
(ज) गगने _______________________ ग्रहाः भवन्ति। (7, 8, 9, 10)
(झ) प्रसिद्धाः दिशः _______________________ भवन्ति। (10, 11, 12, 13)
प्रश्न 9.
संख्यावाचिशब्दरूपाणाम् उच्चारणं कुरुत-
| पुंलिङ्गः | स्त्रीलिङ्गः | नपुंसकलिङ्गः |
| एक: | एका | एकम् |
| द्रौ | द्वे | द्वे |
| त्रयः | तिस्रः | त्रीणि |
| चत्वारः | चतस्रः | चत्वारि |
प्रश्न 10.
निम्नलिखितसंख्यानाम् संस्कृतं लिखत-
पाँच – 5 = ________________________________________
सात – 7 = ________________________________________
नौ – 9 = ________________________________________
ग्यारह – 11 = ________________________________________
चार – 4 (पुंलिङ्गे) = ________________________________________
दो – 2 (स्त्रीलिङ्गे) = ________________________________________
पन्द्रह – 15 = ________________________________________
उन्नीस – 19 = ________________________________________
बीस – 20 = ________________________________________
तीन – 3 (नपुंसकलिङ्गे) = ________________________________________
प्रश्न 11.
निम्नलिखिताः संख्या: आरोहक्रमेण लिखत-
द्वौ, द्वादश, विंशतिः, पञ्च, त्रयोदश, नव, चत्वारः, षोडश, अष्ट, त्रयः
यथा- द्रौ – त्रयः – _____________ – _____________ – _____________
_____________ – _____________ – _____________ – _____________ – _____________
प्रश्न 12.
निम्नलिखिताः संख्याः अवरोहक्रमेण लिखत-
षट्, दश, सप्तदश, एकः, अष्टादश, पञ्च, एकादश, विंशतिः, चत्वारः, त्रीणि
यथा- विंशतिः – अष्टादश – _____________ – _____________ – _____________
_____________ – _____________ – _____________ – _____________ – _____________
प्रश्न 13.
चित्राणि दृष्ट्वा संख्यां लिखत-
प्रश्न 14.
कोष्ठके दत्तानां संख्यानाम् उचितसंस्कृतरूपेण रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) सरोवरे _____________ कमलानि सन्ति। (3)
(ख) अत्र _____________ बालौ तिष्ठतः। (2)
(ग) वृक्षे _____________ खगाः तिष्ठन्ति। (4)
(घ) लतायाम् _____________ पुष्पे स्तः। (2)
(ङ) अत्र _____________ शुकाः सन्ति। (5)
(च) कक्षायाम् _____________ छात्राः सन्ति। (11)
प्रश्न 15.
उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
प्रश्न 16.
कोष्ठकात् उचितं धातुरूपं विचित्य रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत-
(क) बालकाः कैवितां _____________। (लिखति / लिखन्ति)
(ख) माता पुत्रं _____________। (कथयतः / कथयति)
(ग) बालाः प्रतिदिनं दुग्धं _____________। (पिबतु / पिबन्तु)
(घ) त्वं शोभनं लेखं _____________। (लिख / लिखतु)
(ङ) अहम् सत्यं _____________। (वदानि / वद)
(च) वयम् गीतं _____________। (गायामि / गायाम:)
