Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 8 Worksheet बुद्धिः सर्वार्थसाधिका
बुद्धिः सर्वार्थसाधिका Class 6 Worksheet
प्रश्न 1.
अधोलिखितगद्यांशयोः हिन्दी अर्थं लिखत-
(क) एकस्मिन् वने एकः नित्यजलपूर्णः महान् सरोवरः अस्ति। कदाचिद् एकं पिपासाकुलं गजयूथं वनान्तरात् तत्र आगच्छति। तस्मिन् सरोवरे ते गजाः स्वेच्छया जलं पीत्वा स्नात्वा, क्रीडित्वा च सूर्यास्तसमये निर्गच्छन्ति। तस्य च सरोवरस्य तीरे समन्तात् सुकोमलभूमौ बहूनि शशक-बिलानि सन्ति, येषु बहवः शशकाः निवसन्ति। गजानां परिभ्रमणेन तेषु बिलेषु निवसन्तः बहवः शशका: क्षतविक्षताः भवन्ति, केचन पुनः मृताः अपि भवन्ति। अतः शशकाः भीताः चिन्तामग्नाः च भवन्ति। ते दुःखम् अनुभवन्ति। स्वरक्षार्थं च ते उपायं चिन्तयन्ति।
हिन्दी अर्थ
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
(ख) गजराजः शशकराजेन सह सरोवरस्य समीपं गच्छति। सः जले चन्द्रस्य प्रतिबिम्बं पश्यति, चकितः च भवति। सः भयेन चन्द्रं नमति। ततः सः गजयूथेन सह अन्यत्र गच्छति। सः गजयूथः पुनः कदापि तस्य सरोवरस्य समीपं न आगच्छति। शशकाः तत्र सुखेन तिष्ठन्ति। सत्यम् एव उक्तम् – ‘बुद्धिः सर्वार्थसाधिका’।
हिन्दी अर्थ
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
प्रश्न 2.
पाठस्य आधारेण प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-
(क) पिपासाकुलं किम् आसीत् ?
_____________________________________________________
(ख) केषां परिभ्रमणेन शशकाः क्षतविक्षताः भवन्ति?
_____________________________________________________
(ग) सरोवरस्य तीरे कानि सन्ति?
_____________________________________________________
(घ) शशकराजः कस्य समीपं गच्छति?
_____________________________________________________
(ङ) गजराजः केन सह सरोवरस्य समीपं गच्छति?
_____________________________________________________
(च) गजराजः जले कस्य प्रतिबिम्बं पश्यति?
_____________________________________________________
प्रश्न 3.
गद्यांशात् अव्ययपदानि चित्वा लिखत-
ततः सः गजयूथेन सह अन्यत्र गच्छति। सः गजयूथः पुनः कदापि तस्य सरोवरस्य समीपम् न आगच्छति। शशकाः तत्र सुखेन तिष्ठन्ति।
अव्ययपदानि-
प्रश्न 4.
अधोलिखितपदानां पर्यायपदानि मञ्जूषायाः चित्वा तेषां समक्षं लिखत-
(क) शशाङ्कः = ___________________________
(ख) गज: = ___________________________
(ग) सरोवर: = ___________________________
(घ) मृता: = ___________________________
(ङ) जलम् = ___________________________
(च) उक्तम् = ___________________________
(छ) बुद्धिः = ___________________________
प्रश्न 5.
विशेषणानां विशेष्यैः सह मेलनं कुरुत-
विशेषणानि – विशेष्याः
(क) एकस्मिन् – (i) गजयूथम्
(ख) महान् – (ii) दिवसे
(ग) पिपासाकुलम् – (iii) वने
(घ) बहवः – (iv) शशकबिलानि
(ङ) अन्यस्मिन् – (v) सरोवर:
(च) बहूनि – (vi) शशका:
प्रश्न 6.
विपरीतार्थकपदानां मेलनं कुरुत-
पदानि – विपरीतपदानि
(क) मृताः – (i) निर्भीका:
(ख) भीता: – (ii) सुखम्
(ग) चिन्तामग्नाः – (iii) दिवसे
(घ) सूर्यास्त: – (iv) जीविता:
(ङ) दुःखम् – (v) निश्चिन्ता:
(च) रात्रौ – (vi) सूर्योदय:
प्रश्न 7.
अधोलिखितपदेभ्यः उपसर्गं पृथक् कृत्वा लिखत-
उपसर्गाः
(क) निर्गच्छन्ति = ___________________________
(ख) आगच्छति = ___________________________
(ग) निवसन्ति = ___________________________
(घ) परिभ्रमणेन = ___________________________
(ङ) अनुभवन्ति = ___________________________
(च) प्रतिबिम्बम् = ___________________________
प्रश्न 8.
निर्देशानुसारं वचनपरिवर्तनं कृत्वा लिखत-
(क) गजा: (एकवचने) = ___________________________
(ख) शशकानाम् (एकवचने) = ___________________________
(ग) वयम् (एकवचने) = ___________________________
(घ) चन्द्रस्य (बहुवचने) = ___________________________
(ङ) सरोवरस्य (बहुवचने) = ___________________________
(च) आवाम् (एकवचने) = ___________________________
(छ) वने (द्विवचने) = ___________________________
(ज) ते (एकवचने) = ___________________________
प्रश्न 9.
निम्नलिखितपदानां धातुं लकारं पुरुषं वचनं च लिखत-
प्रश्न 10.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) येषु बहवः शशकाः ___________________________। (निवसति / निवसन्ति)
(ख) वने एकः महान् सरोवर: ___________________________। (अस्ति / सन्ति)
(ग) ते उपायम् ___________________________। (चिन्तयति / चिन्तयन्ति)
(घ) अहमेव उपायं ___________________________। (चिन्तयामि / चिन्तयामः)
(ङ) आवाम् अधुना एव सरोवरं प्रति ___________________________। (चलाव: / चलामः)
(च) शशकाः तत्र सुखेन ___________________________। (तिष्ठति / तिष्ठन्ति)
प्रश्न 11.
निम्नलिखितां कथाम् उचितशब्दैः पूरयत-
एकस्मिन् वने एकः सिंहः अवसत्। सः सर्वदा (i) _______________ वधं करोति स्म। सर्वे पशवः (ii) _______________ समीपम् अगच्छन् अवदन् च “मृगेन्द्र! वयं स्वयम् तव (iii) _______________ प्रतिदिनम् एकं पशुं प्रेषयिष्यामः।” एकदा (iv) _______________ वारः आगच्छत्। सः (v) _______________ सिंहस्य समीपम् आगच्छत्। सिंहः शशकम् अपृच्छत् – “त्वम् विलम्बात् कथम् (vi) _______________?” शशकः अवदत्— वने एकः (vii)_______________सिंहः अस्ति। सः कथयति — अहम् वनस्य (viii) _______________ अस्मि ।” सिंहः अवदत्- “दर्शय माम् तं सिंहम्।” शशकः सिंहम् कूपस्य समीपम् (ix) _______________। सिंहः कूपे (x) _______________ अम्रियत् च।
प्रश्न 12.
अधः प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तपदानां सहायतया पञ्चवाक्यानि लिखत-
1. ______________________________________________________
2. ______________________________________________________
3. ______________________________________________________
4. ______________________________________________________
5. ______________________________________________________
प्रश्न 13.
पाठस्य आधारेण पट्टिकातः क्रियापदानि चित्वा वाक्यानि पूरयन्तु-
अनुभवन्ति, नमति, पश्यति, चलावः, चिन्तयामि
(क) अहमेव उपायं __________________________।
(ख) आवाम् अधुना एव सरोवरं प्रति __________________________।
(ग) सः जले चन्द्रस्य प्रतिबिम्बं __________________________।
(घ) सः भयेन चन्द्रं __________________________।
(ङ) ते दुःखम् __________________________।
प्रश्न 14.
उदाहरणानुसारं समुचितैः क्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-
प्रश्न 15.
उचितम् अव्ययपदं चित्वा वाक्यानि पूरयत-
यथा- अत्र वृक्षाः सन्ति, तत्र वृक्षाः न सन्ति।
(क) अहम् _____________________ संस्कृतम् पठामि।
(ख) त्वम् _____________________ गच्छसि?
(ग) आस्था अपूर्वा _____________________ पठतः।
(घ) परिश्रमी _____________________ सफलः भवति।
(ङ) मम माता _____________________ गायति।
