पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि Class 6 Worksheet Sanskrit Chapter 11

Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 11 Worksheet पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि

पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि Class 6 Worksheet

प्रश्न 1.
श्लोकस्य उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) _________________ त्रीणि रत्नानि जलमन्नं _____________________।
मूढैः _________________ रत्नसंज्ञा _____________________।।

(ख) अयं _____________________ परो वेति गणना _____________________।
_____________________ तु वसुधैव _____________________।।

(ग) _____________________ हि सिध्यन्ति _____________________ न मनोरथैः।
न हि _____________________ सिंहस्य प्रविशन्ति _____________________ मृगाः।।

(घ) _____________________ नित्यं वृद्धोपसेविनः।
चत्वारि तस्य _____________________ आयुर्विद्या _____________________ बलम्।।

(ङ) _____________________ साहसं धैर्यं _____________________ शक्तिः _____________________।
षडेते यत्र _____________________ तत्र देवः _____________________।।

(च) विद्या _____________________ विनयं विनयाद्याति _____________________।
पात्रत्वाद्धनमाप्नोति _____________________ ततः सुखम्।।

(छ) अपि _____________________ लङ्का न मे लक्ष्मण _____________________।
_____________________ जन्मभूमिश्च _____________________ गरीयसी।।

(ज) पुस्तकस्था तु या _____________________ परहस्तगतं _____________________।

_____________________ समुत्पन्ने न सा विद्या न _____________________।।

प्रश्न 2.
श्लोकानां सरलार्थं लिखत-
(क) अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्।।
सरलार्थ:-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________

(ख) अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः।
चत्वारि तस्य वर्धन्ते आयुर्विद्या यशो बलम्।।
सरलार्थः-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________

(ग) विद्या ददाति विनयं विनयाद्याति पात्रताम्।
पात्रत्वाद्धनमाप्नोति धनाद्धर्मं ततः सुखम्।।
सरलार्थः-
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________

प्रश्न 3.
पट्टिकातः उचितं पदं चित्वा श्लोकानाम् अन्वयस्य पूर्तिं कुरुत-

(क) मनोरथैः, सिंहस्य, कार्याणि, प्रविशन्ति
(ख) परहस्तगतम्, समुत्पन्ने, पुस्तकस्था, धनम्
(ग) रोचते, लंका, गरीयसी, जन्मभूमिः

(क) उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः।
न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगाः।।
अन्वयः-
_____________________ हि उद्यमेन सिध्यन्ति, _____________________ न।
मृगाः सुप्तस्य _____________________ मुखे न _____________________।।

(ख) पुस्तकस्था तु या विद्या परहस्तगतं धनम्।
कार्यकाले समुत्पन्ने न सा विद्या न तद्धनम्।।
अन्वयः-
_____________________ तु या विद्या (अस्ति), _____________________ (च यद्) धनम् (अस्ति), (तद् उभयम् अपि) कार्यकाले _____________________ (सति) न सा विद्या न (च) तद् _____________________। (स्वस्य उपयोगाय भवति।)

(ग) अपि स्वर्णमयी लङ्का न मे लक्ष्मण रोचते।
जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी।।
अन्वयः-
हे लक्ष्मण! स्वर्णमयी अपि _____________________ मे न _____________________। (यतो हि) जननी _____________________ च स्वर्गात् अपि _____________________। (भवति)

प्रश्न 4.
अधोलिखितप्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु।
(क) कुत्र त्रीणि रत्ननि?
____________________________________

(ख) केषां वसुधैव कुटुम्बकम्?
____________________________________

(ग) कार्याणि के न सिध्यन्ति?
____________________________________

(घ) का स्वर्गादपि गरीयसी?
____________________________________

(ङ) मूढैः केषु पाषाणसंज्ञा विधीयते?
____________________________________

प्रश्न 5.
पूर्णवाक्येन उत्तराणि लिखन्तु।
(क) पृथिव्यां कानि रत्नानि?
____________________________________
____________________________________

(ख) कस्य मुखे मृगाः स्वयमेव न प्रविशन्ति?
____________________________________
____________________________________

(ग) अभिवादनशीलस्य कानि चत्वारि वर्धन्ते?
____________________________________
____________________________________

(घ) कुत्र देवः सहायकृत्?
____________________________________
____________________________________

(ङ) कार्यकाले समुत्पन्ने कीदृशी विद्या उपयोगाय न भवति?
____________________________________
____________________________________

प्रश्न 6.
शब्दानाम् अर्थैः सह मेलनं कुरुत-

प्रश्न 7.
पट्टिकातः उचितं पर्यायपदं चित्वा शब्दानां समक्षं लिखत-

माता, ज्येष्ठा, पृथ्वी, परिश्रमेण, मूर्खेः, प्राप्नोति

पदानि – पर्यायपदानि
(क) वसुधा – _______________________
(ख) मूढै: – _______________________
(ग) उद्यमेन – _______________________
(घ) जननी – _______________________
(ङ) गरीयसी – _______________________
(च) आप्नोति – _______________________

प्रश्न 8.
शब्दानाम् उचितविपरीतार्थकपदैः मेलनं कुरुत-

प्रश्न 9.
वाक्यानां समक्षं शुद्धम् अशुद्धम् वा लिखन्तु-
(क) उदारचरिता: महापुरुषाः सम्पूर्णं विश्वं स्वपरिवारम् इव गणयन्ति। ____________________________________
(ख) कार्याणि परिश्रमेण एव सिध्यन्ति। ____________________________________
(ग) विद्यां प्राप्य नरः अहंकारी भवति। ____________________________________
(घ) परहस्तगतं धनं सदैव सहायं भवति। ____________________________________
(ङ) जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी। ____________________________________
(च) श्रीरामाय स्वर्णमयी लंका अतीव रोचते। ____________________________________

प्रश्न 10.
अत्र गोलके पाठे प्रयुक्ताः अनेके शब्दाः प्रदत्ता:-

गोलके प्रदत्तशब्दानां लिंगानुसारं वर्गीकरणं कुरुत-

प्रश्न 11.
अनुभवः श्रेष्ठः बालकः अस्ति। सः शुभकार्याणि करोति। अशुभकार्याणि न करोति। तस्य कार्याणि अधः लिखितानि। तानि पृथक् पृथक् कृत्वा लिखत-

प्रश्न 12.
अधः एकः जीवनवृक्षः अस्ति। यस्मिन् ग्राह्यगुणानां मधुराणि फलानि सन्ति। त्याज्यदोषाणां शुष्कपत्राणि तस्मात् अधः पतितानि। तालिकायाम् रिक्तस्थानापूर्तिं कुरुत-

प्रश्न 13.
निम्नलिखितेषु वाक्येषु रेखांकितपदानि शुद्धीकृत्य पुनः लिखत।
(क) उद्यमेन हि कार्याणि सिध्यति।
____________________________________

(ख) सुप्तस्य सिंहस्य मुखे मृगाः न प्रविशति।
____________________________________

(ग) विद्या विनयं ददाति।
____________________________________

(घ) पृथिव्यां त्रीणि रत्नं सन्ति।
____________________________________

(ङ) अभिवादनशीलस्य वृद्धोपसेविनः तस्य चत्वारि वर्धते।
____________________________________

प्रश्न 14.
निम्नलिखितानि उपविषयानि अधिकृत्य एकम् अन्यं श्लोकं लिखत।
(क) परिश्रमस्य महत्वम्
____________________________________
____________________________________

(ख) मातुः महिमा
____________________________________
____________________________________

(ग) विद्यायाः महत्वम्
____________________________________
____________________________________

(घ) परोपकारः
____________________________________
____________________________________

Deepakam Class 6 Sanskrit Worksheets