आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः Class 6 Worksheet Sanskrit Chapter 12

Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 12 Worksheet आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः

आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः Class 6 Worksheet

प्रश्न 1.
निम्नलिखितगद्यांशानां सरलार्थं लिखत-
(क) एकस्मिन् विशाले ग्रामे कश्चन भिक्षुकः आसीत्। यद्यपि सः उन्नतः दृढकायः च युवकः आसीत् तथापि सः भिक्षाटनं करोति स्म। मार्गे यः कोऽपि मिलति तं सः कथयति – “कृपया भिक्षां यच्छतु। दरिद्राय दानं करोतु। पुण्यं प्राप्नोतु।” इति। केचन जनाः तस्मै धनं यच्छन्ति। केचन च तर्जयन्ति।
सरलार्थ:-
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________

(ख) तदा धनिकः उक्तवान्। “पश्य मित्र ! तव समीपे एव सहस्त्राधिकमूल्यकानि वस्तूनि सन्ति। तथापि किमर्थं त्वम् आत्मानं दुर्बलं मन्यसे ? सौभाग्येन एव वयं मानवजन्म प्राप्तवन्तः। अस्य सफलतार्थं प्रयत्नं कुरु। इतः गच्छ, शुभं भवतु” इति।
सरलार्थ:-
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________

(ग) तस्माद् दिनात् भिक्षुकः भिक्षाटनं त्यक्त्वा परिश्रमेण धनार्जनं कृत्वा सगौरवं जीवनयापनम् आरब्धवान्। अतः एव सज्जनाः वदन्ति-
आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः।
नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति।।
सरलार्थः
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________

प्रश्न 2.
एकपदेन उत्तरत-
(क) भिक्षुकः कुत्र वसति?
___________________________________________

(ख) वयं सौभाग्येन किं प्राप्तवन्तः?
___________________________________________

(ग) केन समः बन्धुः नास्ति?
___________________________________________

(घ) मनुष्याणां शरीरस्थः रिपुः कः?
___________________________________________

प्रश्न 3.
पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) भिक्षुकः कीदृशः आसीत्?
___________________________________________
___________________________________________

(ख) मार्गे धनिकं दृष्ट्वा भिक्षुकः किं चिन्तयति?
___________________________________________
___________________________________________

(ग) धनिकः सहस्राधिकैः रूप्यकैः किं क्रेतुम् इष्टवान्?
___________________________________________
___________________________________________

(घ) वयं कस्य सफलतार्थं प्रयत्नं करवाम?
___________________________________________
___________________________________________

(ङ) भिक्षुकः किं कृत्वा सगौरवं जीवनयापनम् आरब्धवान्?
___________________________________________
___________________________________________

प्रश्न 4.
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि ‘आम्’ अथवा ‘न’ इति पदेन लिखन्त-
यथा- भिक्षुकः भिक्षाटनं करोति स्म। आम्

(क) भिक्षुकः वने वसति। ___________________________________
(ख) एकदा मार्गेण राजा आगच्छति। ___________________________________
(ग) भिक्षुकः धनिकं प्रभूतं धनं याचितवान्। ___________________________________
(घ) धनिकः भिक्षुकस्य शरीरस्य अंगानि क्रेतुम् इष्टवान्। ___________________________________
(ङ) वयं सौभाग्येन रत्नानि प्राप्तवन्तः। ___________________________________
(च) भिक्षुकः भिक्षाटनं त्यक्त्वा परिश्रमं कृतवान्। ___________________________________

प्रश्न 5.
शब्दानाम् अर्थैः सह मेलनं कुरुत-

प्रश्न 6.
अधोलिखितेषु वाक्येषु द्वितीयाविभक्तेः शब्दानां द्विवचने परिवर्तनं कृत्वा वाक्यानि लिखन्तु-
यथा- छात्रा कवितां पठति। छात्रा कविते पठति।
(क) बालकः फलम् खादति। ____________________________________
(ख) सः लेखं लिखति। ____________________________________
(ग) गायकः गीतं गायति। ____________________________________
(घ) मम मित्रं लेखनीं ददाति। ____________________________________
(ङ) पितामही कथां श्रावयति। ____________________________________
(च) अध्यापकः पुस्तकं गृह्णति। ____________________________________

प्रश्न 7.
निम्नलिखितपदानां धातुं लकारं पुरुषं वचनं च लिखत-

प्रश्न 8.
कोष्ठकात् उचितं धातुरूपं चित्वा रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत-
यथा- कृपया भिक्षां – यच्छतु। (यच्छतु / यच्छानि)

(क) अहं प्रभूतं धनम् __________________________। (इच्छामि / इच्छति)
(ख) एकस्मिन् ग्रामे भिक्षुकः __________________________। (आसन् / आसीत्)
(ग) जनाः तस्मै धनं __________________________। (यच्छति / यच्छन्ति)
(घ) मार्गे कश्चित् धनिकः __________________________। (आगच्छति / आगच्छसि)
(ङ) त्वं किम् __________________________? (इच्छति / इच्छसि)
(च) अहम् अतीव दरिद्रः __________________________। (अस्मि / अस्ति)

प्रश्न 9.
कोष्ठके विद्यमानानां शब्दानां द्वितीयाविभक्तेः एकवचनरूपेण सह वाक्यानि लिखन्तु-
यथा- अहम् (ईश्वर) नमामि। – अहम् ईश्वरं नमामि।

(क) छात्रः (लेख) लिखति। – __________________________
(ख) गायक: (गीत) गायति। – __________________________
(ग) वयं (पाठ) पठामः – __________________________
(घ) शिशुः (दुग्ध) पिबति। – __________________________
(ङ) अतिथयः फलानां (रस) पिबन्ति। – __________________________
(च) माता (कथा) श्रावयति। – __________________________
(छ) पर्यटका: (श्रीनगर) गच्छन्ति। – __________________________
ज) अहं (युष्मद्); नमामि। – __________________________
(झ) ते (गंगानदी) नमन्ति। – __________________________
(ञ) माता (अस्मद्) आह्वयति। – __________________________

प्रश्न 10.
द्वितीया विभक्तेः एकवचनशब्दानां बहुवचने परिवर्तनं कृत्वा वाक्यानि रचयन्तु-
यथा- शिक्षक: पाठं पाठयति। – शिक्षकः पाठान् पाठयति।

(क) बालः फलं खादति। – __________________________
(ख) सः कलमं ददाति। – __________________________
(ग) ऋषिः वेदं पठति। – __________________________
(घ) अध्यापिका कथां श्रावयति। – __________________________
(ङ) वयं ग्रन्थं पठामः। – __________________________
(च) चित्रकार: चित्रं रचयति। – __________________________
(छ) वयं देवं नमामः। – __________________________
(ज) पिता मां कथयति। – __________________________
(झ) रवि : पुस्तकम् आनयति। – __________________________

प्रश्न 11.
द्वितीया विभक्तेः प्रयोगं कृत्वा स्वदिनचर्यां पूरयत-
यथा- प्रातः उत्थाय अहम् ईश्वरं नमामि। (ईश्वर)

(क) तदा __________________________ नमामि। (मातृ / पितृ)
(ख) __________________________ च नमामि। (पितामह / पितामही)
(ग) तदनन्तरं __________________________ करोमि। (स्नान)
(घ) ततः __________________________ नमामि। (सूर्य)
(ङ) ततः __________________________ खादामि। (प्रातराश)
(च) __________________________ भक्षयामि। (फल)
(छ) __________________________ दुग्धं च पिबामि। (दुग्ध)
(ज) तदा __________________________ गच्छामि। (विद्यालय)
(झ) विद्यालये __________________________ नमामि। (शिक्षक)
(ञ) ध्यानेन __________________________ पठामि। (पाठ)
(ट) __________________________ लिखामि। (लेख)
(ठ) गृहम् आगत्य __________________________ करोमि। (भोजन)
(ड) सायंकाले __________________________ गच्छामि। (उद्यान)
(ढ) तत्र __________________________ करोमि। (व्यायाम)
(ण) गृहम् आगत्य __________________________ करोमि। (गृहकार्य)

प्रश्न 12.
द्वितीया विभक्तेः उचितशब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु-

प्रश्न 13.
अधः प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायाः सहायतया द्वितीयाविभक्तेः प्रयोगं कृत्वा पञ्चवाक्यानि रचयत-

प्रश्न 14.
उचितानि पदानि संयोज्य वाक्यानि रचयत-
क – ख
वयम् – खेलामि = __________________________
आवाम् – खादथ = __________________________
त्वम् – क्रीडति = __________________________
अहम् – धावामः = __________________________
यूयम् – लिखथः = __________________________
सा – पिबाव: = __________________________
युवाम् – तरसि = __________________________

प्रश्न 15.
विशेषणानां विशेष्यैः सह मेलनं कुरुत-

Deepakam Class 6 Sanskrit Worksheets